Ons leven is tegenwoordig zo verweven met de digitale snelweg dat het vrijwel onmogelijk is om zonder te kunnen. Denk hierbij aan files checken voor je op reis gaat, hoe laat je bus vertrekt of kijken tot wanneer een bepaalde winkel open is.

Stel, je zit in de trein in een stiltecoupé en je wilt een filmpje bekijken. Het probleem is dat je de audio niet kan beluisteren omdat je in alle haast je oordopjes bent vergeten. Uiteraard wil je de rest van de reizigers er ook niet mee lastig vallen. Wat zijn je opties? Ondertiteling zou fijn zijn!

Er is een verschil tussen een situationele beperking en een blijvende beperking. Voor bepaalde IT-oplossingen is het belangrijk om naast de kundigheid van de doelgroep ook deze facetten mee te nemen in ontwerpkeuzes. Daarvoor maken we gebruik van kennis over accessibility en usability.

Wie ben ik?

Ik ben Ron van Loo, software developer bij Opinity. Ik houd mij voornamelijk met de gebruiker-kant van een applicatie bezig. Het is wel zo fijn als de techniek goed werkt, maar is de gegeven informatie wel behapbaar en bruikbaar voor de gebruiker?
Weet de gebruiker wat er allemaal in de applicatie wel kan én vooral ook wat er niet kan? Werkt het geheel intuïtief en laagdrempelig?

Om deze vragen als checklist af te werken zullen de opdrachtgever en de uitvoerende partij met elkaar in overeenstemming moeten komen over de applicatie. Belangrijke punten zoals voldoende contrast, makkelijk leesbare teksten en een logische interactie waarbij het systeem en de echte wereld op één lijn zitten, passeren allemaal de revue.

Wat is accessibility?

Het is erg hip om Engelse woorden te gebruiken tegenwoordig, maar accessibility betekend in het Nederlands simpelweg toegankelijkheid. De mate waarin iets toegankelijk is.

Deze toegankelijkheid wordt toegepast op applicaties om mensen met een beperking te helpen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan een fysieke beperking of laaggeletterdheid. Met goede accessibility kan iemand met een beperking dus net zo makkelijk gebruik maken van een app als iemand zonder beperkingen.

Om voor websites en applicaties een goede toegankelijkheidsbasis te maken, zijn er richtlijnen opgesteld. Dit zijn de WCAG richtlijnen. Er zitten verschillende gradaties aan hoe streng bijvoorbeeld een bepaald contrastwaarde moet zijn. Een gebruiker die gebruik maakt van een schermlezer (een programma die alle gegevens van je scherm voorleest, wordt gebruikt door mensen met een visuele beperking) moet snappen wat er gebeurt op een stap, een sectie van de stap, inputvelden en teksten. Die teksten moeten ook geen jargon bevatten maar duidelijke, simpele taal die vlot door te nemen is.

En hoe meet ik de gebruiksvriendelijkheid van mijn website/applicatie

Er zijn veel verschillende bedrijven die je website of applicatie graag willen onderzoeken, maar je kunt zelf ook op zoek gaan naar pointers die er voor zorgen dat de gebruiksvriendelijkheid op een hoger niveau komt. Dat kan bijvoorbeeld door gebruik te maken van de 10 Heuristieken van Jakob Nielsen.

Nielsen onderzoekt de interactie tussen mens en computer bij de Nielsen Norman group. Enige tijd geleden heeft hij een (heuristiek) stelsel van 10 punten neergezet:

• Visibility of system status
  Wanneer de gebruiker zich in de applicatie begeeft moet deze weten wat er aan de hand is, waar hij/zij zich bevindt en of er een handeling nodig is. Goede voorbeelden zijn bijvoorbeeld het gebruiken van “breadcrumbs” op een website, of de stapweergave voor als er een product in een webshop gekocht wordt.
• Match between system and the real world
  Zorg ervoor dat je duidelijke menselijke taal gebruikt, met zo min mogelijk jargon. Lang niet elke gebruiker heeft zo lang in de materie gezeten als degene die de applicatie heeft opgezet. Gebruik conventies uit het dagelijkse leven, zodat informatie natuurlijk en logisch elkaar opvolgt.
• User control and freedom
  Gebruikers hebben soms het probleem dat ze een actie per ongeluk uitvoeren. Door de gebruiker duidelijk aan te geven hoe de actie ongedaan of aanpasbaar te maken, zorg je ervoor dat het gevoel van controle bij de gebruiker blijft.
• Consistency and standards
  Het is belangrijk dat de gebruiker niet te veel actief hoeft na te denken wat bijvoorbeeld een woord of bepaalde actie allemaal inhoudt. Op deze manier haal je mentale struikelblokken voor de gebruiker weg en verlaagt daarmee de mentale “workload”.
• Error prevention
  Hoewel het uiteraard ook belangrijk is dat warnings en errors duidelijk leesbaar en te begrijpen zijn voor de gebruiker, is het nog beter om de gebruiker voor te zijn als het gaat om fouten maken. Het design zou zo moeten zijn dat dit het mentale model van de gebruiker reflecteert.
• Recognition rather than recall
  Als de gebruiker gegevens heeft ingevoerd in stap 1, zorg er dan voor dat deze gegevens niet nog een keer ingevoerd moeten worden. Houd de mentale workload van de gebruiker laag en laat de gemaakte keuzes visueel terugkomen.
• Flexibility and efficiency of use
  Zorg ervoor dat de meer ervaren gebruiker sneller door het systeem kan navigeren. Een goed voorbeeld hiervan is het gebruik van toetscombinaties in plaats van elk onderdeel met de muis te hoeven aan te klikken.
• Aesthetic and minimalist design
  Zorg ervoor dat het systeem zo min mogelijk irrelevante informatie toont, je wil het systeem immers zo duidelijk mogelijk maken voor de gebruiker.
• Help users recognize, diagnose, and recover from errors
  Wanneer de gebruiker alsnog tegen een probleem aanloopt (dankzij een probleem op de server of wanneer de gebruiken niet volledig een formulier heeft ingevuld) dan moet ervoor gezorgd worden dat ze wel weten wat er aan de hand is. Duidelijke weergave dat er een fout is, duidelijke tekst (zonder ingewikkelde vakspecifieke termen) en een mogelijke oplossing zodat de gebruiker het probleem kan oplossen.
• Help and documentation
  Mocht het zo zijn dat de gebruiker zonder extra uitleg niet door het systeem kan komen dan moet er de nodige documentatie aan de gebruiker verstrekt worden. Dat kan op een simpele manier met bijvoorbeeld een (i) of (?) bij een bepaald invoerveld.

Hoe passen wij dit toe in de praktijk?

Pas geleden hebben wij onze kennis op gebied van accessibility en usability mogen gebruiken bij een mobiliteitsplatform. De applicatie moest zo ingericht worden dat een klant (wanneer nodig) met behulp van toetsenbord en een schermlezer (een programma die programma’s voor je voorleest) zich door de applicatie kon navigeren.

De doelgroep is zeer divers, het was dan ook belangrijk om keuzes te maken voor zowel gebruikers die goed met digitale systemen en gebruikers die minder goed overweg kunnen met digitale applicaties. Voor de wat meer ervaren gebruikers moet er dan ook de optie zijn om sneller door de applicatie te kunnen navigeren.
We hebben dit gedaan zodat onder andere de gehele applicatie snel een eenvoudig met het toetsenbord te gebruiken is. Een mooie bijkomstigheid daarbij was dat mensen die schermlezers gebruiken vaak ook vrijwel alleen gebruik maken van het toetsenbord.

Gebruikers met een visuele beperking moeten ook adequaat voorzien zijn van informatie en de status van het systeem. Om dat te kunnen realiseren hebben wij zelf ook gebruik gemaakt van diverse populaire screenreaders, om zo de weten te komen of de applicatie de juiste relevante informatie verstrekte.

Verder op het gebied van accessibility is er ook gekeken naar contrastwaardes, lettertype grootte en voldoende ruimte tussen verscheidene componenten. Hierdoor zijn er bepaalde designkeuzes gemaakt in de applicatie.

Al met al

Ik heb uitgelegd wat de richtlijnen zijn voor het ontwikkelen en overwegen van een goed functionerende applicatie waar mensen zo makkelijk mogelijk doorheen kunnen lopen. Daarnaast heb ik laten zien hoe we deze technieken hebben toegepast in onze applicatie.
Tijdens dit ontwikkelproces hebben we wekelijks updates gegeven en contact gehouden met onze opdrachtgever zodat bij oplevering duidelijk was hoe deze applicatie eruit kwam te zien en waar rekening mee is gehouden.

Binnen een korte tijd hebben wij de gewenste applicatie weten te realiseren en opgeleverd bij de opdrachtgever. Deze wist door middel van wekelijkse communicatie over de progressie bij het afleveren al duidelijk en accuraat wat er met de applicatie allemaal mogelijk was en waar rekening mee is gehouden als het gaat om gebruikersgemak.

Mocht je advies willen hebben of wellicht willen weten wat de mogelijkheden zijn voor jouw IT-vraagstuk dan willen we je uiteraard graag te woord staan om te praten over een geschikte oplossing!